vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، شورا در مكتب اسلام، جايگاهي بلند و والا و اهميتي به سزا دارد، به ويژه که مي توان آن را در دو بعد انفرادي و اجتماعي مطرح و دربارۀ آن بحث و بررسی کرد. بعد انفرادي غالباً جنبة اخلاقي دارد و بعد اجتماعي قطعاً در پيشبرد فعاليت هاي هدفدار سياسي، رشد مطلوب اقتصادي و بهره وري صحيح فرهنگيِ مبتني بر عقل و شرع بسيار مؤثّر است. علاوه بر آيات بي شمار درباره شورا، جوامع روايي و متون تاريخي آکنده از اخباري است که از کاربرد مشورت در سنت نبوي و سيرت معصومين(ع) حكايت دارد.

اين همه توجّه و اهتمام به شورا و مشورت دلالت بر آن دارد که اسلام نه تنها به دربندکشيدن انديشه ها در محدودهاي خاص چه حزبي و چه مكتبي ـ فرا نمي خواند، بلكه بر آزادانديشي و استماع آراي گوناگون و پيروي از نيكوترين آنها تأکيد مي ورزد و براين اساس، انسان را از خودرأيي و تكروي در تصميم گيري ها برحذر مي دارد.

فراهم شدن نظارت عمومی با مشورت

در واقع مشورت موهبتي الهي است که استعدادها را شكوفا، ذهن ها را نيرومند و انديشه ها را بارور مي سازد، سطح درك و دريافت و فراگيري را ارتقا مي بخشد، زمينة نظارت عمومي را در امور جامعه فراهم مي آورد، و به انسانها امكان مي دهد که درقبال مسائل اجتماعي که در آن به سر مي برند، احساس مسئوليت کنند.

از آنجا که مشورت و هم انديشي، آدمي را به خود متكي مي سازد و از داشتن امكانات و مقدورات سازنده آگاه مي کند و او را به اصل تفاهم و ايجاد هماهنگي در زندگي واقف مي گرداند، مي توان به شايستگي وي در برخورداري از حيات مستند به عقل و شعور پي برد.

مشورت اصول راهبردی تمامی مکاتب

با نظري اجمالي به محصول انديشه هاي الهي و بشري در طول تاريخ، درمي يابيم که کمتر مكتب فكري يافت مي شود که اصل راهبردي مشورت را کانون توجّه خود قرار نداده باشد. بي گمان ثمره مطالعات قديم و جديد بسياري از انديشمندان، بهترين گواه بر اين مدّعا است.

در اين راستا، امام علي(ع) با جامع نگري و ژرفانديشي حكيمانه، که از خصايص فرابشري منحصر به فرد او است، درباره شورا و مشورت سخناني ايراد فرموده و راهكارها و دستورالعمل هايي ارائه داده است که با به کاربستن آنها مي توان اين مهم را در مسيري صحيح و اصولي به جريان انداخت.

ازاينرو، پژوهش حاضر بر آن است که شورا را از ديدگاه آن حضرت(ع) بررسي و تحليل کند و در تبيين اصول و مباني قرآني آن، به روشي تطبيقي روي آورد و سرانجام، تصويري روشن از انسان شناسي شورا به دست دهد. بديهي است که اين اهداف با طرح مباحثي در تعريف شورا، مفاد و مدلول آيات شورا، عوامل سازنده و بازدارنده شورا و اخلاق و آداب رايزني محقق خواهد شد.  

مشورت، اصل مترقی نظام سیاسی اسلام

از تأکيدهاي ژرف و بيدارگر و توصيه هاي سودمند و رهگشاي امام علي(ع) برمي آيد که شور و مشورت يكي از اصول مهم و مترقي اسلام است که اگر به علم و آگاهي و تخصّص مجهز شود و به زيور فضيلت و ورع و تقوا آراسته آيد، بي ترديد ثمرات بسيار مفيد و ارزنده به ارمغان خواهد آورد و جامعه را به سمت رشد و تعالي و بالندگي سوق خواهد داد.

نتیجه گیری

رهنمودهاي پر رمز و راز نشأت گرفته از انديشة ملكوتي امام(ع) در تبيين مفهوم و مفاد شورا و اهميت و ضرورت انكارناپذير آن، از زواياي مختلف بحث و بررسي شده و با ارائة دلايل و مستندات به نتايجي انجاميده است، از جمله:

١. شورا و رأي آزمايي در فرهنگ و تفكر علوي، مبناي وحياني داشته و مبتني بر عقل و شرع بوده است و درواقع مي توان آن را بازتابي مفصّل از تعاليم مجمل قرآني تلقي کرد.

٢. مشورت در مواردي جايز است که موضوع از نظر حكم مبهم بوده يا در کتاب و سنت از آن سخن نرفته باشد، برخلاف امور توقيفي و احكام تكليفي که، قطعيت دارند و غير قابل تغييرند.

٣. هيچکس از نظرخواهي و بهره گيري از آرا و افكار و تجارب ديگران بي نياز نيست، هرچند در خرد برتر و به دانش تواناتر بوده باشد؛ منتها مشورت کردن با کساني روا است که مشورت جوينده را به آنچه حق و صواب است، رهنمون شوند و از خيرخواهي به او دريغ نورزند و چنانچه نتوانند نظري صائب ارائه دهند، وي را به فردي آگاه و مطّلع و مورد وثوق راهنمايي کنند.

4. سند اصالت شورا عقل و نقل اين دو حجت دروني و بيروني خداوندي است که براساس آنها وصول به هدف غايي يا واقعيت مطلوب امكانپذير خواهد بود.

٥. آزادانديشي در شورا موهبتي است که به انسان امكان مي دهد با انديشه اي آزاد از هر قيد و بندي آراي گوناگون را به دقت بشنود و از بهترين آنها پيروي کند و از آفت خودرأيي و تكروي در تصميم گيري ها مصون ماند.

٦. اهتمام به مشورت و تبادل نظر در تحكيم روابط اجتماعي و ساماندهي به فرهنگ عمومي براي رهبران و مديران جامعه و مقامات ديني و مذهبي امري ضروري بلكه يك وظيفه است و بي توجهي به آن يا از ناآگاهي و بي اطلاعي است و يا معلول خودرأيي و غرض ورزي.

٧. وجه غالب شورا از ديدگاه امام(ع)، علاوه بر تعليم و تربيت نفوس در شناخت حدود و جايگاه والاي مشورت و ترغيب به مشارکت جدّي در حلّ مشكلات و جلب منافع و مصالح همگاني، اين است که زمينه اي مساعد براي اجراي عدالت اجتماعي فراهم آيد و راه رشد و صلاح و تعالي فراروي فرد و جامعه هموار شود.

٨. مشورت خواهي و مشورت دهي را آدابي موسوم به «اخلاق رايزني» است که با رعايت دقيق آنها مي توان روحي تازه در کالبد جامعه دميد و مردم سالاري ديني را تحقق عيني بخشيد.

٩. رهنمودهاي امام(ع) در تشخيص مشاور شايسته از ناشايست، تصويري روشن از انسان شناسي شورا به دست مي دهد و مشورت جوينده را در انتخاب اصلح مدد مي رساند.

با تمامي اين اوصاف، شورا اصلي راهبردي در حوزة فلسفة سياسي اسلام است با محوريت انسان که از دو بعد درخور تأمل است: نخست آنكه انسان را به خود متكي مي سازد و از داشتن امكانات و نيروهاي سازنده مطلع مي گرداند و نظرش را به اصل تفاهم و ايجاد هماهنگي در زندگي معطوف مي دارد و دو ديگر آنكه به انسان و نقش تأثيرگذارش در تمشيت امور بها مي دهد و بر شايستگي اش در بهره مندي از حيات مستند به عقل و شعور صحه مي نهد.

برای مشاهده اصل مقاله می توانید از اینجا کلیک کنید.

مقاله «اصول و مبانی شورا از منظر امام علی(ع)» به قلم علیرضا میرزامحمد، دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در مجله پژوهش نامه علوی، پاییز و زمستان سال 1389 به چاپ رسیده است./204/229/ح